مستند مرثیه‌ای برای یک رویا به موضوع نقد نظام آموزشی، سرگذشت مدارس استعدادهای درخشان و اتفاقات ناگوار چند سال اخیرِ “سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان” می پردازد.

همچنین در این مستند دیدگاه یکسان دیدن استعدادهای افراد، که در سیستم آموزش و پرورش کشور ما حاکم است را زیر سوال می برد و به مسائلی همچون اینکه چرا یک دانش ‌آموز نباید بر اساس علایق خود به فعالیت بپردازد؛ چرا همه مدارس باید بر اساس یک چارت آموزشی واحد پیش بروند را می پردازد.

این مستند، گفتگو محور است و در پنج فصل مساله‌اش را مطرح کرده و پیش می‌رود. ابتدا نگاهی آسیب شناسانه به نظام آموزش و پرورش کشور دارد. محکم شروع می‌کند و از همان ابتدا سیستم فشل، خسته و ناتوان آموزش و پرورش را زیر سوال می‌برد. مستند، با تصاویری هولناک و سیاه، نظام آموزش و پرورش کشور را به کارخانه‌ی تولید دیپلمه تشبیه می‌کند و سپس، تصویر تحقیرآمیز و مضحکی از نظام «هدایت تحصیلی» جدید آموزش و پرورش ارائه می‌دهد. نقد اصلی اما به نقش پژوهش در آموزش و پرورش است. سهم اندک پژوهش در طرح درس‌ها و خشک بودن آن‌ها، مهم ترین نکته‌ای است که مستند درباره نظام تعلیم و تربیت کشور بیان می‌کند. دردهای نظام آموزشی کشور اما از شماره خارج است و مساله‌ی این مستند هم نیست. فصل دوم، ارائه ای کوتاه از یک الگوی موفق ِ آموزشی، خارج از بخش‌نامه‌های آموزش و پرورش است.«مجتمع فرهنگی سراج»، مجموعه‌ای آموزشی که به همت گروهی از جوانان دغدغه‌مند‌ انقلابی راه‌اندازی شده و تلاش می‌کند پژوهش‌محوری، نیاز‌محوری و مساله‌محوری را به دانش آموزانش یاد دهد. این الگو اما، به دلیل قرارگیری در میان مدارس غیردولتی و اخذ شهریه، و به تبع آن عدم امکان بهره‌مندی قشر مستضعف، الگوی ایده‌آلی نیست و سازندگان مستند، از فصل سوم مستندشان، به سراغ سمپاد دوست داشتنی می‌روند.

تصویری که «مرثیه ای برای یک رویا» از مدارس سمپاد ارائه می‌کند، تصویری واقعی اما سخت‌باور برای عموم است. مدرسه‌ای زنده، پویا و گاهی ۲۴ ساعته که دانش آموزانش با شوق به مدرسه می‌آیند و ساعت‌ها در مدرسه می‌مانند. چون دنیای مدرسه‌شان، دنیایی متفاوت از سایر مدرسه هاست. دنیایی که بر پایه‌ی پژوهش، خلاقیت و انعطاف‌پذیری بنا شده. در مدارس سمپاد، آدم‌ها کالا نیستند و قرار نیست به هر قیمت، فقط برای کنکور آماده شوند. پی‌گرفتن ِ ماجرای یک پروژه‌ی مهم دانش آموزی در حوزه‌ی ساخت راکت، تنها پیرنگ داستانی مستند است که موفق می شود تا حد قابل قبولی از یکنواختی گفتگوهای متوالی و حرف های پشت‌سرهم، بکاهد.

مستند در ادامه اما، به سمت تلخی می‌رود. ماجرای اختلافات وزارت آموزش و پرورش دولت قبلی و فعلی را با سمپاد مطرح می‌کند و می‌کوشد تا از علل اضمحلال و یا استحاله‌ی سمپاد در سالهای اخیر پرده‌برداری کند. این پرده‌برداری اما، در مرز میان ابهام و صراحت، عملاً وزارت آموزش و پرورش را نشانه می‌گیرد و بخش‌نامه‌های خشک و بی ثمر این نهاد را در تقابل جدی با سمپاد و روحیه‌ی پژوهش‌محور سمپادی تعریف می‌کند. در فصل پنجم و پایانی مستند، به نام مرثیه، معلمین و فارغ‌التحصیلان و قدیمی‌های سمپاد، هرکدام به نوبه‌ی خود، بر مزار سمپاد نوحه‌سرایی می‌کنند و آن را از دست رفته و در تابوت می‌خوانند. «مرثیه‌ای برای یک رویا» در نهایت با جملاتی انگیزشی از جانب یکی از معلمین قدیمی سمپاد، به پایان می‌رسد و مخاطبش را به شکستن بت های بخش‌نامه‌ای فرا می‌خواند. پروژه‌ی ساخت راکت، به دلیل عدم همکاری مدرسه شکست می‌خورد تا با این شکست، سیاهی و تلخی انتهای مستند، بیشتر شود.